Karaciger nakli (transplantasyonu) nedir?
Sebebi ne olursa olsun karaciger kalici sekilde hasar gordugunde artik yeni bir karacigere ihtiyac vardir. Hasta karacigerin cikarilarak yerine saglikli bir karacigerin takilmasina karaciger nakli denir. Kalici karaciger yetersizligi akut dedigimiz ani ve hizli hastalik tablosu sonucu veya kronik (uzun sureli) hasara bagli olarak siroz olarak da isimlendirilen karaciger yetersizligi seklinde olabilir. Heriki durumda da karacigerin degistirilmesi en etkili tedavi yontemidir. Belli kriterler icerisinde karaciger kanserinde de nakil seckin tedavi seklidir.
Nakil nasil yapilir?
Karaciger nakli iki sekilde olabilir:
- Kadavradan karaciger nakli
- Canli akraba vericili karaciger nakli
Kadavradan karaciger nakli: Baska bir nedenle beyin olumu gerceklesen kisilerin ailelerinin organlarini bagislamasi sonrasi yapilabilir. Organ verecek kisinin karaciger hastaligi, bulasici hastalik, yaygin infeksiyon ve kanser gibi bir hastaliginin bulunmadigi tespit edilmelidir. Uygun kosullarda profesyonel kisiler tarafindan cikarilan, ozel bir sivi icerisine alinan karaciger en gec 24 saat icerisinde organ ihtiyaci olan hastaya takilmaktadir. Ne yazik ki ulkemizde organ bagislari yetersizdir ve kadavradan nakil icin uzun bekleme listeleri soz konusudur.
Canli akraba vericili karaciger nakli: Karaciger hastaligi nedeniyle organ nakli gereken hastaya akrabaligi bulunan saglikli bir kisiden karacigerinin bir bolumu alinarak yapilir. Verici olmak icin gonullu olan kisinin fiziksel ve ruhsal degerlendirme, kan testleri ve goruntuleme yontemleri ile tetkik edilerek bedensel ve ruhsal saglik yonunden hicbir engelinin olmadiginin gosterilmesi zorunludur. Ayrica verici karacigerinin hacim ve antomik yapi yonunden de uygun olmasi gerekir. Tum incelemeler olumlu ise yetiskin alicida verici karacigerinin sag yarisi, cocuk alicida ise verici karacigerinin sol yarisi alinarak nakil gerceklestirilir.
Karaciger alicisinin degerlendirilmesi
Karaciger yetersizligi olan ve klinik, laboratuvar ve bazi puanlama testleri ile (bugun tum dunyada gecerli olan MELD skorlama sistemidir) nakil adayi kabul edilen hastanin diger vucut sistemleri yonunden saglikli, nakile uygun ve bu cerrahi girisimi tolere edebilir olmasi gerekir. Ileri kalp-damar ve akciger hastaliklari, bazi infeksiyonlar ve kanserler gibi nakile engel durumlarin bulunmamasi istenir. Ayrica hastanin nakil icin istekli ve psikiatrik yonden uygun olmasi nakil sonrasi donem icin de buyuk onem arzetmektedir.
Ameliyat islemi
Karaciger nakli zor ve zaman alici bir cerrahi girisimdir. Ortalama 6-12 saat surer. Hasta karacigerin tamamen cikarilmasi ve yeni karacigerin kan damarlari ve safra kanallarinin yeniden birlestirilmesi gereklidir. Canlidan yapilan nakil ise hem verici hem de alici soz konusu oldugundan iki ekip gerektiren ve teknik olarak daha da zor bir islemdir.
Karaciger nakli sonrasi
Erken donem: Karaciger nakli sonrasi once yogun bakim unitesinde, hersey yolunda gittigi takdirde 24-48 saat sonra transplantasyon unitesinde takip ve tedaviye devam edilir. Bu sure cogunlukla 2 haftayi gecmemektedir. Bu donemde karaciger fonksiyonlari ve genel durumun stabillesmesi, infeksiyonlara yonelik tedaviler, yeni karaciger dokusunun vucut tarafindan red edilmesinin onlenmesi icin bagisiklik sistemine yonelik tedavilerin duzenlenmesi, hepatit B'de uygun antiviral ve immunglobulin tedavi ve yogun fiziksel ve ruhsal rehabilitasyonun saglanmasi hedeflenir.
Hastane sonrasi takip: Hastaneden cikis sonrasi onceleri haftada bir-iki defa daha ileride daha seyrek olarak (bu cogunlukla 3-4 ayda bir olabilir) ayaktan kontrollerin yapilmasi karaciger ve diger vucut sistemlerinin degerlendirilmesi ve ilac tedavilerinin duzenlenmesi gereklidir. Ozellikle bagisiklik sistemine yonelik ilaclarin kontrollu kulanimi infeksiyon riski ve doku reddi arasindaki dengenin idame edilmesinde cok onemlidir. Nakil oncesindeki karaciger hastaliginin nedenine gore bazi takiplerin yapilmasi ve hastalik nuksu yonunden takip ve degerlendirme, viral hepatitli hastalarda takip ve tedavi yeni karacigerin ve hasta sagliginin korunmasinda buyuk onem tasimaktadir.